Hieronder volgt een uitwerking van het symposium dat ik gevolgd in juni heb over Autisme en suïcidaliteit. Ik heb ervoor gekozen om de lezingen uit te werken, zonder toevoegingen van mezelf, omdat ik me bewust ben van de gevoeligheid van het thema. Voel je vrij om erop te reageren of je vragen te stellen via info@isyou.nl.
Autisme en suïcidaliteit
RIAN in samenwerking met JADOS en Stichting klimkoord
Juridische vraagstukken
Onder suïcidaliteit verstaan we het geheel aan gedachten, wensen, fantasieën, suïcidepogingen en voorbereidingshandelingen waarmee iemand feitelijk of mentaal bezig is.
Het gaat bij suïcidaliteit niet om het daadwerkelijk willen sterven, maar vooral om het niet willen leven op de manier zoals het nu gaat.
Als hulpverlener is het van belang om altijd goed je documentatie op orde te hebben en dat je protocollen volgt, zoals bijvoorbeeld de gemeente inlichten. Hoe moeilijk ook, als hulpverlener heb je ook een grens aan wat je kunt doen. Mensen blijven zelf verantwoordelijk voor hun leven. Het enige wat je kunt doen is luisteren en in sommige gevallen perspectief bieden.
Als hulpverlener word je niet vervolgd bij een zelfmoordpoging, maar wel als je hierop aanstuurt. Als hulpverlener moet je, ook als dat niet altijd is waar jezelf achterstaat, aansturen op het leven.
Bij mensen met Autisme is het ook nog extra belangrijk om aan te sluiten bij het autistisch denken/persoonlijkheidsstructuur. De psyche van iemand met autisme zit anders in elkaar. Hier moet je altijd op blijven finetunen, dus uitvragen, hoe zit dit bij jou?
Tijd voor verandering
www.alsjehetnietziet.nl
Je lichaam heeft twee zenuwstelsels, namelijk:
1. het centrale zenuwstelsel dat onder invloed van onze wil staat. Hiermee kun je, bijvoorbeeld, je spieren aansturen; bewegen.
2. het autonome (autonoom= zelfstandig, onwillekeurig) zenuwstelsel dat niet onder invloed van onze wil staat, we kunnen dit slechts indirect beïnvloeden. Het regelt automatisch bijna alle onbewuste functies en processen in je lichaam, zoals je ademhaling, je hartslag, je bloeddruk, de energieproductie, de spijsvertering en de stofwisseling.
Het autonome zenuwstelsel bestaat uit twee takken (regelsystemen) met elk een tegengestelde werking:
- De sympathicus is de tak die ons in staat stelt te overleven in levensbedreigende situaties, te vechten, te vluchten en te presteren.
- De parasympathicus is de tegenspeler van de sympathicus, en is verantwoordelijk voor herstel, reparatie, opbouw en rust.
Bij een gezond dagpatroon is er balans tussen de sympathische en de parasympatische activiteiten. Inspanning en stress worden afgewisseld met ontspanning en rust.
Terug naar de lezing van Claudia:
Ons systeem wordt vaak vergeleken met een ijsberg. We zien alleen het topje, het gedrag, maar wat daaronder zit, ons denken, onze overtuigingen, beleving etc. zit onder het water.
Er kan chronische stress ontstaan als het parasysteem te lang onderdrukt wordt.
Wat zie je vaak bij meisjes met Autisme, dus het topje van de ijsberg?
• Perfectionisme: ze doen extreem hun best en willen voldoen aan onrealistische normen. ze vinden vaak niet waar ze ten diepste naar op zoek zijn: verbinding.
• Veel tijd nodig: niet goed kunnen inschatten wanneer iets goed is en bang om iets verkeerd te doen, alles moet kloppen.
• Vaak behulpzaam en/of sterk verantwoordelijkheidsgevoel
Wat zit eronder de ijsberg:
• Angst: het leven is onduidelijk en onvoorspelbaar.
• Alexithymie: moeilijkheden in het beschrijven en onderscheiden van gevoelens. Het denken is vooral gericht op de buitenwereld (is dit wat ze willen?) en minder op de innerlijke beleving. Het is dus moeilijk om emoties te verwoorden, te begrijpen en om ermee om te gaan.
• Authentiek: de inhoud wordt belangrijker gevonden dan de norm, er wordt uitgegaan van feiten. Dit is vaak lastig te rijmen met wat in de norm pubers willen.
• Eerlijk: ze doen niet mee aan de sociale spelletjes die de meeste mensen spelen. Maar eerlijk zijn is geen gemakkelijke opgaven, zeker niet als puber!
• Innerlijke criticus: de innerlijke criticus kan dictator worden en alles overschreeuwen.
Dit leidt tot een lijdensweg:
• Zelfoverschatting
• Persoonlijkheidsproblematiek (vermijden, wantrouwen, borderline)
• Controle, drang/dwang is de behoefte om de wereld beter te begrijpen
• Emotieregulatie: zelfregulatieproblemen
• Eetstoornis: nog ergens controle over hebben
• PTSS: grenzen aangeven en communicatie zijn een probleem en (kleine) trauma’s zetten zich als haakjes vast!
Autisme van binnenuit: Begrijp en heb begrip
Zelfbeeld en identiteit
• Mijlpalen kunnen behoorlijk onvoorspelbaar zijn doordat men sociaal emotioneel bijvoorbeeld in de ontwikkeling achterloopt.
• Vrijheid: het geven van vrijheid en weten wanneer ze daarmee om kunnen gaan komt nauw, want vrijheid is onduidelijk en kan onveilig voelen.
• Niet vergelijken met leeftijdsgenoten!
• Vaak als het meisje ouder is kan ze zich verdedigen tegen de onvoorspelbare gecompliceerde wereld buiten het huis op haar wacht.
De drie V’s: Veiligheid, verbinding en vertrouwen
Probeer een kind in een gezond systeem met steunende omgeving te houden en waar het mogelijk is niet te scheiden van ouders/verzorgers, want hulpverleners zijn maar tijdelijk.
Focus op perspectief in plaats van op symptomen voor een gezond zelfbeeld en een zinvol leven. Dit vraagt in veel gevallen ook om het bijstellen van verwachtingen: Acceptatie. Dit kan bereikt worden door:
• voldoende steun
• kennis van autisme!
• aansluiten bij interesses.
• geen dingen afleren, maar vervangers zoeken (gezonde coping)
• laten zien wat wel haalbaar is en hier in piepkleine stappen naartoe werken.
• bij angst de oplossing niet in het hoofd gaan zoeken, maar in iets anders, bijvoorbeeld bewegen, koken, iets creatiefs etc.
Kijk naar het gehele plaatje: zoek verbinding en communiceer met aandacht (non verbaal)
• Om vertrouwen en eigen regie te laten (her)vinden. Blijf alert op overschatting.
• Ook al lijkt er geen behoefte aan contact te zijn, een persoon met ASS vraagt hier niet om.
Non verbale communicatie, de natuurlijke onbewuste taal die de echte gevoelens en bedoelingen uitzendt, straal je onbewust uit, wees je hier bewust van!
Wanneer negatieve (suïcide) gedachten overtuigingen zijn geworden, wat dan?
• Neem degene serieus
• Heb engelengeduld
• Laat zien dat:
- Niets gek is
- Iemand goed is zoals die is
- De persoon degene is die het tempo bepaalt
- Er iemand is om op terug te vallen.
• Structuur op maat:
- Biedt structuur van buitenaf, waar de persoon voor uit bed wilt komen.
- Geef ruimte aan de eigenheid, eigenwijsheid, eigengereidheid van de persoon: De methode van bijvoorbeeld Geef me de 5 kan dan soms beklemmend werken, dus let hiermee op.
Help om een overzichtelijke begripvolle wereld te creëren.
• Schematherapie: van ongezonde schema’s naar helpende schema’s om op een gezonde manier te voldoen aan behoefte, voor jezelf zorgen en opkomen.
• Verwondering: dit is nodig om samen op reis te gaan en begrip te hebben.
• Ownerschip: wanneer iedereen verantwoordelijk is, is uiteindelijk niemand dat.
• Verontschuldigen zijn beter dan beschuldigingen. Het is zaak dat iedereen in oprechtheid toegeeft als er iets mis is gelopen. Het is niet helpend om naar een schuldige te gaan wijzen.
Ultieme mislukking of ultieme krachtbron?
Autisme, suïcidaliteit en zingeving
• God meer ervaren als passief en straffend/overheersend. Er is onzekerheid en angst in de relatie tot God.
• Positieve bijdrage aan het zelfbeeld, het gevoel ergens bij te horen, sociale steun. Jongeren sluiten vaker vanuit hun opvoeding aan bij een religieuze groep.
• Verbeeldingscommunicatie met super natural agent, zoals engelen. Dit is makkelijker dan een interpersoonlijk gesprek. Neem het dan ook serieus als iemand over geesten spreekt.
Spiritualiteit/ zingeving en autisme
Hoe hoger men scoort op autistische trekken hoe lager de score op spiritualiteit en het zoeken naar zingeving.
Dit heeft te maken met:
• Leegte: het onvermogen om je op betekenisvolle wijze af te stemmen op de wereld.
• Onduidelijkheid: de toekomst is onduidelijk, richting, doel ontbreekt.
Aanbevelingen:
• Worstelingen/existentiële vragen bespreekbaar maken. Als iets niet bespreekbaar wordt gemaakt, verzwaart het de suïcide gedachten
• De functies van religie en spiritualiteit uitvragen: let hierbij op differentiatie
• Psycho educatie over de relatie tussen autisme en religie en zingeving: dan komt er begrip!
• Het betrekken van de religieuze gemeenschap
Als er fundamentele eenzaamheid is, hoe kun je dan zoeken naar iets betekenisvols in iemands leven? Verbondenheid in de sociale dimensie is niet altijd realistisch, maar durf out of the box te denken. Iemand kan bijvoorbeeld ook bijdragen aan een schone omgeving door afval op te ruimen.
De uitdaging voor de kerk in het algemeen: De mens als geheel zien met hun worsteling en gedachten, ook als deze suïcidaal zijn. Openheid zorgt ervoor dat het niet opstapelt.